Posted on: 2 juli 2021 By: Sarah Vermoolen

‘We zijn allen een deel van de ‘zeg maar onder het tapijt geschoven zwijggeschiedenis’ in Nl-Indië waarbij we allemaal ons eigen verhaal hebben. Bij de voorstelling Operasi Batavia in het Zaantheaer lichten we de Molukse, Indische, Nederlandse en Indonesische verhalen uit.’

Theatermaker Anis de Jong vertelde eerder zijn Moluks-Zaanse verhaal. In onderstaand verhaal licht hij de voorstelling toe die op 25 en 26 september in het Zaantheater te zien is. 

Anis de Jong van DeltaDua over Operasi Batavia: ‘De andere verhalen, die wil ik vertellen. En mensen ontroeren. Schrijf het op! Luisteren, luisteren, luisteren. Mijn opdracht is dat de kijker het ook begrijpt. Kom naar de voorstelling, daar hebben we wat te vertellen. We zetten de verhalen naast elkaar. Je ziet de pijn van de mensen. Wat maak ik hiermee? Dat maakt het mooi. We gaan het niet aandikken. Ik ga niet vertellen hoe zwaar mensen het hebben gehad. De kijker maakt zijn eigen compositie.

Voor mij is het belangrijk dat ik mensen kan waarderen om wie ze zijn, dus niet of ze Indo zijn, een moslimachtergrond hebben of als Molukkers bij elkaar leven in een wijk. Ieder heeft zijn eigen waarde.

Ik ben geen politicus die met een opgestoken vinger de kijker vertelt wat hij moet vinden.

In de (sociale) media zie je vaak dat mensen elkaar opfokken en dat er daardoor een wirwar van meningen ontstaat waar mensen niet meer naar elkaar luisteren. Waar hebben we het over?’

Zes verhalen

In de voorstelling zijn zes verschillende personages. Ze zijn allemaal gebaseerd op echte verhalen. Operasi Batavia is het derde deel van een drieluik. ‘Daar komen elementen uit de eerste twee voorstellingen samen en worden op een nieuwe manier samengebracht. We zijn weer een stap verder. In 2015 schreven we op een bierviltje in de kroeg de naam Westerling. (Westerling is berucht vanwege de zuiveringsacties en excessief geweld die onder zijn leiding plaatsvonden van dec 46 tot maart 47 op Zuid-Celebes en later op Java, red). Westerling speelt ook nu weer een rol in de voorstelling. Hij is begraven in Purmerend en wordt gespeeld door een acteur uit Purmerend.

Met Westerling heb ik kennis gemaakt tijdens de première van een film waar ik in meespeelde. Ik kan me wel voorstellen hoe het in die tropische hitte er aan toe ging. Hij zat in de rimboe, had geen perspectief en geen opdracht of plan. Dan raak je gefrustreerd en kan het net zoals in de film Apocalyps Now opeens helemaal uit elkaar knallen.’ 

Sem Usmany en John Patiiha

Twee broers

Het verhaal van Operasi Batavia gaat ook over twee broers. Een is achtergebleven op Ambon, om te strijden voor nationalisme. De ander is naar Nederland vertrokken. Het verhaal gaat ook over de Indische man en de Nederlandse man die daar gevochten hebben. ‘Je moet al die verhalen naast elkaar leggen en vertellen. We zijn allemaal het kind van de rekening, we delen allen ‘een onder de tapijt geschoven geschiedenis’. Je hoort vaak onder oud-veteranen: ‘Het vegen van de trap moet bovenaan beginnen. Met andere woorden: ‘De verantwoordelijken zijn de politici in Den Haag en de militaire macht’. Ik geef ze geen ongelijk.’

Er speelt ook een acteur mee uit Wormerveer en een Nederlands meisje.

Oude wapenfabriek

In de voorstelling zit ook een ouder personage die steeds zegt ‘schrijf het op, ga het dialoog aan en die af en toe de feiten van de fictie scheidt. Tijdens de voorstelling zet Anis de Jong het op scherp.

Zang/muziek/theater/dans en geschiedenis wordt organisch verweven tot (documentair) muziektheater. ‘En er kan ook gelachen worden hoor. Het is geen blijspel of komedie maar zoals ik eerder aangaf bitter en zoet. Onbegrip en begrip. Hard en ontroering. Zoals in het echte leven gaat het vaak ook verkeerd en dat maakt het grappig toch. Kortom luisteren naar elkaar is geen sinecure,’ lacht Anis hartelijk.

De voorstelling is gesitueerd in een oude wapenfabriek. Dat zal je terugzien op het podium, waarbij de gordijnen verdwijnen en de achterdeur gebruikt wordt.

Internationaal gemêleerd Muziektheater

Er spelen ook drie acteurs mee uit Jakarta. Het is een samenwerkingsproject met theater Kubur uit Jakarta. De groep is internationaal bekend. Deze speelde eerder ook in Japan, Australië, Duitsland, Zwitserland en India. De groep is gevestigd in een wijk, wellicht vergelijkbaar met buurten zoals in Brazilië, de zogenaamde favela (achterstandsbuurt) waarbij ze alleen kunnen repeteren bij een begraafplaats. De groep heeft een Moslim achtergrond, onze Molukse acteurs en ikzelf hebben een Moluks christelijke achtergrond. 

Het fascineert me nog steeds dat we ondanks onze verschillen elkaar zo kunnen inspireren. Wellicht komt het door hoe wij beiden tegen de wereldproblematiek aankijken en tegelijkertijd de ‘humor’ ervan inzien. Dat is de spirit die ons verbindt.”  Conflicten tussen moslims en christenen is over de hele wereld bijna niet op te lossen. Ik ben er erg trots op dat we samen het verhaal vertellen. Zonder opgestoken vingertje. 

We vertellen de verhalen naast elkaar, dat is onze opdracht. Overigens wordt in de voorstelling voornamelijk Nederlands gesproken. 

Natuurlijk ontstaat er een conflict, maar ik ga nog niet verklappen hoe het eindigt.’

Het Zaans-Molukse gezelschap DeltaDua speelt in het Zaantheater de première van ‘Operasi Batavia’. Za 25 en zo 26 september in het Zaantheater

Meer weten?

Bezoek dan ook de website van DeltaDua of download de info.

Lees het verhaal over de eerste voorstelling over Westerling, een broederstrijd en een interview met Anis de Jong en Nel Lekatompessy in de Theaterkrant.

Posted on: 2 juli 2021 By: Sarah Vermoolen

De Molukse theatermaker Anis de Jong is geboren op 10 december 1952 te Vught

‘De vorm van lied en gedicht zit in je, dat wil ik aan een breed publiek meegeven om te inspireren. Het is mijn missie om ook de andere verhalen te vertellen die je vaak mist. Bezoekers van de voorstellingen benoemen dat de intimiteit en het minimale in het verhaal ontroert.’

Op 25 en 26 september speelt DeltaDua de voorstelling Operasi Batavia in het Zaantheater, daarna volgen Schouwburg Middelburg en Schouwburg Cuijck. Hieronder vertelt regisseur en scenarioschrijver Anis de Jong zijn verhaal. In deel twee kom je meer te weten over de voorstelling.

Vader Emang de Jong

Het Molukse verhaal

In 1985 keerde Emang de Jong, vader van theatermaker Anis de Jong aan het eind van zijn leven terug naar Ambon. In 1951 was Emang de Jong als Molukse KNIL-militair naar Nederland gekomen, in de verwachting dat hij hier een paar maanden zou blijven omdat de militairen die aan Nederlandse zijde hadden gevochten een eigen staat was beloofd. De vader was ziek, negen dagen daarna stierf hij en werd op Ambon volgens zijn wens begraven. 

Bij de begrafenis kwam Anis voor het eerst op Ambon en zag daar het huis waar zijn vader vol trots over had verteld, maar waar de kinderen voorheen weinig belangstelling voor hadden gehad. 

Familie de Jong in het Molukse dorp Havenkamp in Vlissingen

Weg uit de wijk

Zijn vader was korporaal geweest bij de KNIL, maar een erepenning zou hij niet krijgen. Hij was creatief en muzikaal en had dat aan zijn kinderen meegegeven. Zo startte Anis als drummer bij een Zaanse band Fat Eddie Band samen met zijn jongere broer, die gitarist is. Een andere broer was ook gitarist, maar die is in 1973 heel jong gestorven aan een zware longontsteking. 

In Zeeland woonde het gezin met zeven kinderen in eerst in een Moluks kamp, daarna in een Molukse wijk. ‘Weg uit de wijk. De hele familie gaat mee.’ Met die woorden verhuisde vader Emang in 1969 met het gezin naar Heerhugowaard. De vader kreeg werk bij de Hoogovens.

Fat Eddy Band 1982, 2e van links broer Cees de Jong en 4e van links Anis de Jong

Nieuwe wereld in Poelenburg

Anis de Jong: ‘Van een Molukse wijk naar een ‘durp’, dat was niet te doen. Ik was zestien jaar. We hadden heimwee naar de Molukkers, die in de wijk in Zeeland alles met elkaar deden. Via woningruil kwamen we terecht in Poelenburg Zaandam. We hadden een Surinaamse buurman, dat was het begin van het besef van een multiculturele samenleving. Dat vond ik prettig. In snel tempo ontdekte ik een nieuw leven, waarbij je als individu leert om te overleven. 

We hadden wel contact met de Molukkers in Wormerveer, die altijd bij elkaar zijn gebleven. Wij woonden als individu, en daar ontdekte ik door schade en schade wie je bent. We stonden los van de Molukse wijk, maar je hoeft ook niet helemaal te integreren of assimileren. Het werd een Zaans verhaal, want door de rode gemeente en de strijd tegen onrecht werd ik gevormd. Ook door met mijn vader het gesprek aan te gaan over de RMS.’ 

Daardoor leerde Anis verschillende werelden kennen en kon en wilde hij meer verhalen vertellen. Dat werd zijn drijfveer, om het echte verhaal te horen en om mensen te laten luisteren.

Drummer Anis de Jong

Nieuwe carrière 

Na de dood van zijn vader besloot Anis de Jong om na ruim 20 jaar zijn baan bij Hoogovens op te geven en te kiezen voor een carrière als acteur. Om de verhalen te horen en door te geven. Later werd hij ook regisseur en schreef hij scenario’s. Tekenend voor hem is dat hij verschillende verhalen wil laten horen, waarbij hij een nieuwe theatertaal gebruikt die gebaseerd is op tradities maar die hij heeft vertolkt naar deze tijd. Waarbij hij altijd voor ogen houdt dat het interessant wordt voor een groot publiek, dus ook voor Nederlanders.

Dodendans 1991 van Ingrid Bergman

Zaans verhaal

‘Fijn dat ik mijn verhaal kan vertellen. Deltadua bestaat al 38 jaar in Zaanstad, dus het wordt wel een keer tijd voor een echt Zaans Verhaal. We zijn natuurlijk zeer beïnvloed door onze Zaanse omgeving.’

Dat was de eerste reactie van Anis toen ik hem een interviewverzoek stuurde. Het resulteerde in een twee uur durend gesprek. ‘Er moet een verhaal verteld worden.’ Dat was de leidraad van het gesprek. Tientallen voorstellingen heeft hij gemaakt met Delta, waarbij hij ook groepen uit Indonesië over liet komen en ook daar producties heeft gemaakt.

Ik wilde verhalen vertellen in het theater samen met mijn vrouw Nel Lekatompessy (Verkade Biskoewit).

Delta is ontstaan bij jongerencentrum Drieluik in Zaandam in 1982. ‘Ik heb bewust gekozen voor een universele naam en niet voor een Molukse term. Delta staat symbool voor vruchtbaar gebied, rivieren die samenkomen. Ik wil het Molukse verhaal kracht geven door het te vertellen naast andere verhalen. Zo ging het al in de eerste voorstelling over Molukkers, een politieagent en een Nederlandse vrouw. Sindsdien hebben we tientallen producties gemaakt. Soms met een kleine subsidie. Van 1998 tot 2008 hadden we een langdurige subsidie. Na de herstart hebben we de groep DeltaDua genoemd.

Acteur Anis de Jong bij de speelfilm Field of Honour 1985. Boven met John Bluming en onder met Ron Brandsteder

Ontroering

 ‘Vertel je echte verhaal.’ Dat is wat hem drijft. ‘Acteurs moeten de pijn vertellen. Het verdriet of leed vertellen komt beter aan dan dat je het verdriet in gaat leven. Je worstelt met het verdriet en dat schuurt.  Dat maakt het interessant in het theater. Op het podium hoor je verschillende verhalen. De luisteraar moet beslissen wat ze er mee willen. Ik maak gebruik van hard en zacht, en van ontroering. Om het verhaal over te laten komen, neem je risico’s.’

 ‘Ik heb interesse in verschillende werelden. Zo werden we gevraagd in 1998 om onze voorstelling in London en Keulen te spelen. Over ouderdom, dat is een thema dat de hele wereld raakt. Hoe ouder je wordt, des te meer je de verhalen op waarde kan schatten. De angst voor Molukkers in de wijk om hun cultuur kwijt te raken, dat moet je ook kunnen waarderen. Ik heb die pagina al omgeslagen. Ik wil graag de verhalen vertellen, ook de worstelingen. Dat kan ik doen in het theater.’

Anis de Jong werkt nu met DeltaDua aan de voorstelling Operasi Batavia. Het Zaanse Verhaal over deze voorstelling lees je via de link Operasi Batavia.

De tickets voor 25 en 26 september zijn al te koop bij het Zaantheater.

Anis de Jong in de tv-serie Doodstil, foto MDB

NOORD-HOLLANDS DAGBLAD

Gaat het over de Molukse geschiedenis, dan praten Molukkers over de jaren vijftig van de vorige eeuw. De gesprekken gaan over hun verblijf in de Neder- landse barakken, waar duizenden voormalige KNIL-militairen en hun gezinnen na de Indonesische onafhankelijkheidsoorlog werden opgevangen in afwachting van hun terugkeer naar een onafhankelijke Molukse republiek. 
Maar over de oorlog, eufemistisch politionele acties genoemd, wordt nooit gesproken, zegt regisseur Anis de Jong van het Zaandamse theatergezelschap DeltaDua. „Dat ligt te gevoelig.”

De oorlog is het onderwerp van DeltaDua’s nieuwe voorstelling ’Westerling, een broederstrijd’. De Jong kwam al op het idee voordat historicus Rémy Limpach in 2016 zijn proefschrift ’De brandende kampongs van Generaal Spoor’ publiceerde over de excessen van militairen in Nederlandse dienst. Tweede generatie-Molukker De Jong, in 1952 geboren in voormalig concentratiekamp Vught, was door ’het gebrek aan informatie’ uit zijn omgeving nieuwsgierig geworden naar de periode 1945-1949. Na de Japanse capitulatie wilde Indonesië zich losmaken van het Nederlandse koloniale bewind en dat liep uit op een gruwelijke oorlog, waarin de beruchte kapitein Raymond Wes- terling (1919-1987) een uiterst bedenkelijke rol speelde. Onder zijn gezag vonden martelingen en executies plaats en werden complete kampongs platgebrand. „Molukkers van de eerste generatie praten er niet over, het is taboe. Dat zwijgen maakt me verdrietig. Het mooie aan het vak van theatermaker is dat je het verhaal wél kunt vertellen en de historie inzichtelijk kunt maken.'

DeltaDua laat de politionele acties zien door de ogen van Mozes, gespeeld door Alex Lekatompessy. De ex-KNIL-militair volgde loyaal orders op om rust in de chaos te brengen, ook toen het om zijn familie ging. „Molukkers zijn krijgers en waren trouw aan het Nederlandse gezag. Maar er waren ook Molukkers die kozen voor een onafhankelijk Indonesië.

 

In 'Westerling, een broederstrijd’ kozen de broers elk een andere kant. Mozes blikt in het stuk terug op zijn leven en vraagt zich af of hij de juiste keuzes heeft gemaakt.” DeltaDua, opgericht door De Jong en zijn echtgenote Nel Lekatompessy, maakt al 35 jaar voorstellingen gebaseerd op de Molukse geschiedenis. „Dat doen we niet door een stoffig geschiedenis verhaal te vertellen uit – in dit geval – 1949. We halen het verhaal naar het hier en nu en zoeken naar het universele en de parallellen met huidige gebeurtenissen. Neem Westerling, een interessante figuur. Hij werd in Istanboel geboren, was kind van een Nederlandse vader en Griekse moeder. Zijn familie woonde al drie generaties in Turkije. Hij was nooit in Nederland geweest, maar gaat wel voor Nederland als com- mandant van het Korps Speciale Troepen in Indonesië vechten. Dat is bijna vergelijkbaar met tweede- en derde generatie Marokkaanse jongeren die naar Syrië zijn ge- gaan.”

Oorspronkelijk was het de bedoeling om van ’Westerling, een broederstrijd’ locatietheater te maken. De Jong had in Vlissingen de oude scheepswerf De Schelde bezocht. De desolate sfeer sprak hem aan, evenals de historie van De Schelde met de Oost. Op deze scheepswerf werd de Willem Ruys gemaakt, hetvlaggenschip van de Koninklijke Rotterdamse Lloyd, dat tot eind jaren vijftig een lijndienst met Indonesië onderhield. Maar budgettair bleek locatietheater niet te realiseren, zegt De Jong. „We gebruiken nu projecties van De Schelde.” Voldoende budget bijeen krijgen, is elke keer weer een uitdaging, zegt De Jong. „Zeker met een gevoelig onderwerp zoals Westerling.” Maar mede dankzij kleine organisaties is het opnieuw gelukt, zegt hij. „We repeteren bijvoorbeeld in kinderdagverblijf Fleurig in Kogerveld. Hun naam heb ik op de flyer gezet. Die tegenstelling is toch ongelooflijk? Zo’n heftig onderwerp en dan repeteren op een locatie met zo’n fleurige naam.”

by José Pietens | Noordhollands Dagblad